W nawiązaniu do poprzedniego pisma uprzejmie informuję, że prace nad „ustawą o biegłych”  nie mogą sparaliżować innych działań mających na celu przygotowanie gruntu społeczno-politycznego i ekonomicznego dla tej ustawy – poprzez między innymi sugerowane już działania medialne docierania do parlamentarzystów i innych decydentów. Bez tego ostateczny kształt ustawy może być dalece niesatysfakcjonujący polskich ekspertów.

Druga grupa spraw to przepisy Kodeksu Postępowania Karnego, które w artykułach 285-287 pozwalają zmusić biegłego do wydania opinii pod rygorem ukarania grzywną, lub aresztowania.

Powstaje pytanie, czy ustawowy zapis, zmuszający do pracy bez względu na otrzymane wynagrodzenie, z powodu dyskryminującego resortowego przepisu, jest możliwy do utrzymania?

Jak taki przepis ma się do zasad przestrzegania praw człowieka, równości wobec prawa, swobód obywatelskich itd. Polska jest jednym z krajów UE, gdzie takich przepisów dyskryminujących biegłych nie ma. W krajach UE wynagradzany jest nie tylko czas spędzony przez biegłego np. w sądzie, ale cały stracony czas, a stosowane stawki są „rynkowe”, albo ustalane drogą negocjacji z biegłym. W Polsce również taka procedura stosowana jest niekiedy do części ekspertów, np. seksuologów.

Bardzo liczymy na pomoc w racjonalizacji i intensyfikacji działań w tym zakresie, ze strony rzeczoznawców, którzy słusznie i precyzyjnie w artykule Pecunia non olet podnieśli te kwestie. Tylko wspólne działania mogą dać właściwy efekt.

Proszę o pilne pisemne zajęcia stanowiska w tej sprawie, po to abyśmy mogli odbyć w Warszawie spotkanie Komitetu Organizacyjnego IIKNS na początku marca bieżącego roku. Spotkanie to musi poprzedzić dyskusja zarówno na forum IKNS, jak i poprzez nadesłanie pisemnych informacji w tej sprawie, które zamieścimy również na stronie Kongresu.

Łącze pozdrowienia
Jerzy Pobocha

1. Aktualny stan stosunków społecznych w dziedzinie, której dotyczyć ma projektowana ustawa

W obecnej chwili w Polsce jest ok. 15.000 biegłych sądowych, to jest osób wpisanych na listy biegłych sądowych prowadzone przez prezesów sądów okręgowych. Niezależnie od tego, w toku postępowań sądowych oraz przygotowawczych do wydawania opinii są powoływane osoby nie posiadające statusu biegłego sądowego, lecz posiadające wiadomości specjalne niezbędne do wydania opinii (tzw. biegli ad hoc), a także instytucje naukowe lub specjalistyczne. W odniesieniu do takich podmiotów, w ograniczonym zakresie, również znajdują zastosowanie regulacje prawne dotyczące biegłych.

Najistotniejszym problemem związanym obecnie z funkcjonowaniem biegłych jest trudność w uzyskaniu opinii na wysokim poziomie, w krótkim czasie, w szczególności w sprawach o złożonym stanie faktycznym. Obecnie procedura ustanawiania i nadzoru nad biegłymi sądowymi nie przewiduje dostatecznie sprawnych mechanizmów, pozwalających na właściwą weryfikację kandydatów oraz kontrolę sposobu wywiązywania się przez biegłych z nakładanych na nich obowiązków. W przypadku prywatnych podmiotów gospodarczych brak jest zaś jakichkolwiek regulacji, które pozwalałyby na ocenę ich przygotowania do wydawania opinii.

Jednocześnie obowiązujące stawki wynagrodzeń biegłych nie stanowią dostatecznej zachęty dla specjalistów najwyższej klasy do współpracy z wymiarem sprawiedliwości.

1. Aktualny stan prawny w dziedzinie, której dotyczyć ma projektowana ustawa, w szczególności z uwzględnieniem obowiązujących ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych i prawa Unii Europejskiej.

 

Regulacje dotyczące funkcjonowania i organizacji biegłych sądowych są zawarte w wielu aktach prawnych.

Przepisy proceduralne poszczególnych gałęzi prawa (zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w Kodeksie postępowania karnego) regulują kwestie związane z przeprowadzaniem dowodu z opinii biegłego na potrzeby konkretnego postępowania, kształtując również procesowe obowiązki biegłych.

Zasadniczym aktem normatywnym dotyczącym biegłych sądowych jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) wydane na podstawie art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.). Ponadto szczególną, objętą odrębną regulacją grupą biegłych są biegli w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Dotyczy ich rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883, z późn. zm,).

Zasadniczym aktem normatywnym dotyczącym biegłych sądowych jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) wydane na podstawie art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.). Ponadto szczególną, objętą odrębną regulacją grupą biegłych są biegli w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Dotyczy ich rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883, z późn. zm,).

Problematyka należności przysługujących biegłym – obejmujących w szczególności wynagrodzenie za sporządzone opinie, zwrot kosztów zużytych materiałów w związku z przygotowaniem ekspertyzy, zwrot kosztów stawiennictwa w sądzie – jest uregulowana ramowo w dekrecie z dnia 26 października 1950 r.

o  należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, z późn. zm.), zaś doprecyzowana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46, poz. 254, z późn. zm.). Niezależnie od tego kwestie te reguluje ustawa z dnia 28 lipca 2005 r.

o  kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.).

Wskazana wyżej znaczna liczba aktów prawnych, odnoszących się do biegłych sądowych utrudnia prawidłowe stosowanie właściwych norm. Dodatkowo, część przepisów zawartych we wskazanych ustawach i rozporządzeniach pochodzi sprzed wielu lat, nie było nowelizowanych i nie odpowiada aktualnym potrzebom wynikającym ze zmienionych stosunków społeczno-gospodarczych. Ponadto przepis § 4 ust 1 cytowanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. dotyczący wynagrodzenia biegłych z zakresu medycyny za wykonaną pracę, został uznany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 maja 2012 r. (sygn. akt SK 24/11) za niezgodny z Konstytucją RP.

1. Potrzeby i cel uchwalenia projektowanej ustawy

 

Jak wskazano w pkt. I niniejszych założeń, obecny system opiniowania na potrzeby wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania stanowi przedmiot licznych postulatów dotyczących w szczególności problematyki należności biegłych, a także podniesienia poziomu przygotowywanych ekspertyz oraz skrócenia czasu oczekiwania na ich opracowanie. W ocenie autorów założeń, powyższe zagadnienia pozostają ze sobą w ścisłym związku. Zwiększenie wymagań względem kandydatów na biegłych oraz zakresu kontroli nad realizacją zleconych im zadań, przy braku zwiększenia poziomu wynagrodzeń, będzie prowadzić do stałego zmniejszania się liczby osób, gotowych podjąć współpracę z wymiarem sprawiedliwości. Jednocześnie sama zmiana obecnych stawek, stanowiących podstawę do obliczania należności biegłych, nie zagwarantuje podniesienia poziomu opiniowania.

Analiza obecnego stanu faktycznego i prawnego, przy uwzględnieniu stanowiska prezentowanego przez organy wymiaru sprawiedliwości oraz środowisko biegłych, prowadzi zatem do przekonania, iż niezbędne jest podjęcie działań legislacyjnych, których skutkiem na nowo i w sposób kompleksowy zostanie uregulowane zagadnienie-funkcjonowania biegłych sądowych.

Zasadniczym celem, jaki winna realizować ustawa, jest zatem uregulowanie problematyki biegłych w sposób zapewniający utrzymywanie wysoko kwalifikowanego korpusu ekspertów, w szczególności dzięki wyposażeniu prezesów sądów okręgowych w narzędzia umożliwiające właściwy nabór i nadzór nad ich funkcjonowaniem. Powiązany z powyższym jest nadto cel zapewnienia biegłym wynagrodzeń odpowiadających ich kwalifikacjom i umiejętnościom, w szczególności przez podwyższenie stawek służących obliczaniu tych wynagrodzeń, a także umożliwienie bardziej elastycznego kształtowania należnych świadczeń przez podmioty zlecające sporządzenie opinii.

Powyższe winno przyczynić się do zwiększenia zaangażowania osób

o   wysokich kompetencjach we współpracę z wymiarem sprawiedliwości, a nadto podnieść prestiż funkcji biegłego sądowego.

Ostatecznym celem będzie zaś usprawnienie toku postępowań sądowych oraz przygotowawczych.

 

1. Możliwości podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej ustawy środków umożliwiających osiągnięcie celu, ze wskazaniem, czy środki te zostały podjęte, a w przypadku ich podjęcia – przedstawienie osiągniętych skutków.

 

W ocenie autorów projektu nie istnieje możliwość podjęcia działań alternatywnych w stosunku do uchwalenia ustawy, które mogłyby zapewnić osiągnięcie analogicznego celu.

Doprecyzowanie zasad naboru biegłych, uregulowanie warunków kontroli, przesłanek zwalniania z funkcji czy też zawieszania praw biegłych, a także wyraźne określenie zasad wykonywania czynności przez biegłego wymagają stworzenia stosownych podstaw prawnych. Nie jest możliwie osiągnięcie celu podniesienia profesjonalizmu opiniowania wyłącznie za pomocą działalności pozalegislacyjnej, np. przez udzielanie niewiążących wytycznych czy wskazówek, dotyczących postępowania prezesów sądów okręgowych w tym zakresie, czy też kształtowanie przez te organy właściwych postaw i zachowań biegłych. Powyższe czynności są realizowane – m.in. przez działalność Ministra Sprawiedliwości jako organu drugiej instancji w postępowaniach administracyjnych dotyczących ustanawiania i zwalniania biegłych sądowych, oddziałującą na postępowania prowadzone przez prezesów sądów okręgowych, czy też przez organizację szkoleń dla biegłych w sądach okręgowych. Dotychczasowe doświadczenia wskazują jednak, iż powyższe działania nie gwarantują skuteczności, jaką może zapewnić obowiązek przestrzegania projektowanych norm prawnych.

W zakresie wynagrodzeń biegłych sądowych, uregulowanych w szczególności w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym, również nie ma możliwości skutecznego działania pozanormatywnego. Wskazany akt prawny reguluje bowiem w sposób zamknięty wynagrodzenia możliwe do uzyskania przez biegłych . Wskazane w nim stawki procentowe kwoty bazowej, określanej ustawa budżetową, sięgają od 1,2% ~ 1,7% (stawka podstawowa, mogąca ulec maksymalnie 50% podwyższeniu w przypadku posiadania przez biegłego ukończonych studiów wyższych lub co najmniej pięcioletniego doświadczenia w opiniowaniu), do 3,7% (stawka najwyższa dla osoby posiadającej tytuł naukowy profesora) za godzinę pracy. Nie istnieje zatem możliwość wypłacania wynagrodzeń wyższych od przewidzianych w rozporządzeniu, odpowiadających rzeczywistemu nakładowi pracy i kompetencjom eksperta. Nie jest również możliwe bardziej elastyczne kształtowanie wynagrodzeń w zależności od okoliczności takich jak złożoność sprawy, wyjątkowość niezbędnych kwalifikacji biegłego, czy czas przeznaczony na sporządzenie opinii. Jedynie ingerencja legislacyjna pozwoli na stworzenie w tym zakresie nowych mechanizmów.

1. Podmioty, na które oddziaływać ma projektowana ustawa.

Ustawa będzie oddziaływać na biegłych sądowych, osoby ubiegające się

ustanowienie biegłym sądowym, biegłych powoływanych ad /?oc, opiniujące instytucje, a także sądy powszechne i prokuraturę, Policję oraz inne uprawnione organy prowadzące postępowania przygotowawcze w zakresie, w jakim korzystają z usług biegłych. Ustawa pośrednio może także oddziaływać na wszystkie podmioty będące stronami postępowań sądowych – przez zwiększenie sprawności toku postępowań i skrócenie ich czasu oraz ewentualny wzrost kosztów procesu, z uwagi na zwiększenie wysokości wynagrodzeń biegłych.

1. Przewidywane skutki finansowe uchwalenia projektowanej ustawy i źródeł ich pokrycia.

Przewidywane skutki finansowe uchwalenia ustawy, w szczególności w zakresie wpływu na sektor finansów publicznych, zostały opisane w pkt. IXa projektu założeń.

1. Niezbędne do opracowania projektu ustawy propozycje rozstrzygnięć i ich

uzasadnienie w zakresie dotyczącym odpowiednio:

a)     zakresu podmiotowego i przedmiotowego projektowanej ustawy lub podmiotów i spraw wyłączonych z zakresu jej regulacji, a także objaśnień podstawowych określeń użytych w projektowanej ustawie oraz spraw dotyczących przepisów merytorycznych

Zakres projektowanej ustawy będzie obejmować uregulowanie statusu biegłych sądowych, określenie warunków nabywania, zawieszania i utraty prawa do wykonywania czynności biegłego sądowego, a także trybu nabywania i utraty statusu przez instytucje specjalistyczne, uprawnione do wydawania opinii. Ponadto projekt zakłada unormowanie zasad prowadzenia list biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych, obowiązków podmiotów powołanych do sporządzenia opinii oraz zasad wynagradzania wskazanych podmiotów za czynności wykonane na zlecenie sądów, prokuratury i innych organów.

W zakresie statusu biegłego przewiduje się ustalenie go jako funkcji związanej z wykonywaniem władzy publicznej, przy jednoczesnym przyznaniu ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Wskazaną ochroną zostaną objęte działania biegłego związane z realizacją zlecenia organu procesowego. Projekt zakłada ponadto przyznanie prawa posługiwania się tytułem „biegłego sądowego” jedynie osobom wpisanym na listę biegłych sądowych. Posługiwanie się tytułem będzie dopuszczalne wyłącznie przy wykonywaniu czynności na zlecenie uprawnionego podmiotu oraz w związku z podawaniem informacji o jego posiadaniu do informacji publicznej (np. na stronach internetowych, w notach biograficznych, życiorysach).

Ustawa powinna także zawierać rozwiązanie wyłączające odpowiedzialność cywilnoprawną biegłego za wydaną opinię wobec osób trzecich.

Projekt ustawy będzie przewidywać pozostawienie uprawnienia do wydawania decyzji dotyczących biegłych sądowych w pierwszej instancji prezesom sądów okręgowych, wskazując Ministra Sprawiedliwości jako organ wyższego stopnia. Biegli będą powoływani na pięcioletnią kadencję, z możliwością ponownego ustanowienia po jej upływie.

W projekcie szczegółowo zostaną uregulowane warunki, jakie musi spełniać osoba ubiegająca się o ustanowienie biegłym sądowym. W tym zakresie zostanie wprowadzony wymóg posiadania obywatelstwa polskiego lub jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej, znajomości języka polskiego, pełnej zdolności do czynności prawnych, posiadania teoretycznych i praktycznych wiadomości specjalnych oraz pięcioletniego doświadczenia w dziedzinie, w jakiej osoba ma zostać ustanowiona biegłym, ukończenia 30 lat, braku orzeczonego zakazu wykonywania zawodu w tej dziedzinie oraz niekaralności za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.

W ustawie pozostanie też rękojmia należytego wykonywania funkcji biegłego jako przesłanka ustanowienia. Ponadto zostanie wprowadzony obowiązek posiadania przez biegłego podstawowej wiedzy dotyczącej prawa procesowego (w zakresie praw i obowiązków biegłych oraz postępowania dowodowego).

Prezesi sądów okręgowych zostaną zobligowani, w przypadku wątpliwości co do kwalifikacji kandydata na biegłego, do zasięgnięcia opinii na temat jego , doświadczenia zawodowego i kompetencji we właściwych organach samorządu zawodowego (tak ustawowego, jak i dobrowolnego), stowarzyszeniach zrzeszających osoby wykonujące określony zawód bądź działalność, czy też innych podmiotach sprawujących nadzór lub kontrolę, bądź mogących posiadać wiedzę * niezbędną dla oceny kandydata. Uzasadnione wydaje się umożliwienie zapoznania się przez podmiot opiniujący z dokumentami złożonymi przez kandydata na biegłego w toku postępowania, a także, w razie potrzeby, ich uzupełnienie bądź złożenie przez kandydata dodatkowych wyjaśnień w formie pisemnej bądź ustnej. Opinia taka winna służyć pomocą w dokonaniu oceny, czy dana osoba legitymuje się niekwestionowanymi kwalifikacjami, stanowiącym warunek ustanowienia biegłym, a także czy daje gwarancję należytego wykonywania czynności biegłego.

Dodatkowo proponuje się wyposażenie prezesa sądu okręgowego w uprawnienie do powoływania komisji (bądź indywidualnych ekspertów), w celu zaopiniowania przygotowania zawodowego kandydata na biegłego.

Możliwość zastosowania tego trybu byłaby warunkowana brakiem podmiotów, o których mowa w poprzednim akapicie, władnych wydać opinię, brakiem możliwości bądź odmową ‘ jej sporządzenia z jakichkolwiek przyczyn, ewentualnie także samą treścią opinii, / która w ocenie prezesa sądu okręgowego nie rozstrzygałaby wątpliwości co do kwalifikacji osoby ubiegającej się o ustanowienie biegłym. W przypadku podjęcia decyzji o powołaniu komisji składałyby się ona z uznanych specjalistów z dziedziny będącej przedmiotem specjalności opiniowanego biegłego. Ocena kandydata na biegłego byłaby dokonywana na podstawie przedstawionych przez niego dokumentów i rozmowy kwalifikacyjnej. Rozwiązanie to ułatwi prezesowi podjęcie decyzji w sytuacjach, gdy nie będzie w stanie samodzielnie bądź w oparciu o opinię innego podmiotu ocenić przygotowania zawodowego kandydata pod kątem wymogów stawianych biegłym sądowym.

Projekt zakłada uproszczenie procedury w przypadku ustanawiania

biegłych sądowych na kolejną kadencję. Do wniosku biegli musieliby załączyć jedynie oświadczenia potwierdzające dalsze spełnianie warunków uprawniających do ustanowienia biegłym. Udokumentowania wymagałyby jedynie nowo zdobyte uprawnienia i doświadczenie.

W ustawie zostanie wprowadzony obowiązek odwołania biegłego sądowego z funkcji w przypadku utraty warunków ustanowienia biegłym, a także w razie dopuszczenia się rażących uchybień w wykonywaniu powierzonych biegłemu czynności.

Ponadto zakłada się wprowadzenie w projektowanej ustawie instytucji zawieszenia prawa do wykonywania czynności biegłego. Przesłanką obligującą do zastosowania tego środka będzie prowadzenie przeciwko biegłemu sądowemu postępowania o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe, natomiast przesłankami umożliwiającymi jego zastosowanie prowadzenie przeciwko biegłemu postępowania o nieumyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub nieumyślne przestępstwo skarbowe, prowadzenie wobec biegłego postępowania dyscyplinarnego bądź w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, mogącego skutkować utratą uprawnień zawodowych, a także wszczęcie postępowania administracyjnego w przedmiocie odwołania biegłego z funkcji.

W projekcie zostanie wprowadzony obowiązek dla organów zlecających biegłemu sporządzenie opinii zawiadamiania prezesa sądu okręgowego o każdym przypadku rażących uchybień w realizacji powierzonych obowiązków, w szczególności gdy opinia została skutecznie zakwestionowana lub okazała się nieprzydatna. Przed każdą kolejną kadencją prezes będzie zaś zobligowany do pozyskania wyczerpujących informacji o dotychczasowym przebiegu kadencji od podmiotów, na których zlecenie biegły wykonywał czynności.

Ponadto biegli sądowi zostaną zobligowani do prowadzenia rejestrów zawierających informacje na temat wydawanych opinii, które byłyby przechowywane przynajmniej przez okres równy kadencji biegłego.

Uzasadnieniem powyższych rozwiązań jest konieczność zapewnienia prezesom sądów okręgowych środków służących skutecznemu sprawowaniu nadzoru nad biegłymi sądowymi, w szczególności pozbawianiu uprawnień osób nie gwarantujących należytego wykonywania obowiązków.

Podkreślić należy, że projektowana ustawa nie wyłączy możliwości powoływania do wydawania opinii tzw. biegłych ad hoc, a więc osób posiadających wiadomości specjalne, ale nieustanowionych biegłymi sądowymi i niewpisanych na prowadzone przez prezesów listy. Zlecenie takim osobom sporządzenia opinii będzie możliwe zawsze, w szczególności w przypadku, gdy powołanie biegłych z listy będzie niemożliwe bądź utrudnione, np. na listach nie będzie specjalistów z określonej dziedziny czy też z uwagi na obciążenie pracą nie będą oni w stanie sporządzić opinii w rozsądnym terminie. Aksjologia projektu ustawy winna jednak wskazywać pierwszeństwo biegłym wpisanym na listę, których kwalifikacje i doświadczenie zawodowe zostały zweryfikowane przez prezesa sądu okręgowego. Proponowane rozwiązanie będzie dotyczyć także instytucji specjalistycznych.

Ponadto w projektowanej ustawie, obok list biegłych sądowych i instytucji specjalistycznych prowadzonych na dotychczasowych zasadach przez prezesów sądów okręgowych, przewiduje się wprowadzenie centralnej elektronicznej listy biegłych, prowadzonej według jednolitego nazewnictwa gałęzi nauki, techniki, sztuki i innych dziedzin oraz administrowanej przez Ministra Sprawiedliwości. Lista ta będzie obejmować biegłych (oraz instytucje specjalistyczne) z całego kraju, a jej aktualizacja będzie następować ha podstawie informacji przekazywanych na bieżąco przez prezesów. Lista będzie udostępniona na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wpis na centralną listę będzie obejmować imię i nazwisko biegłego sądowego, adres do korespondencji, numer telefonu, adres poczty elektronicznej (odpowiednio nazwę oraz dane teleadresowe instytucji specjalistycznej), sąd, przy którym biegły został ustanowiony, datę ustanowienia oraz specjalność, w której biegły został ustanowiony. Powyższe umożliwi łatwe i szybkie wyszukanie odpowiedniego eksperta, a także nawiązanie z nim kontaktu i ustalenie możliwości sporządzenia opinii.

Nową regulacją, nieznaną dotychczasowym przepisom dotyczącym funkcjonowania biegłych sądowych, będzie unormowanie kwestii związanych z ustanawianiem instytucji specjalistycznych powołanych do opiniowania. Jakkolwiek obecnie obowiązujące przepisy proceduralne (art. 193 § 2 Kodeksu postępowania karnego, art. 290 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego) przewidują możliwość zwrócenia, się przez sąd lub organ prowadzący postępowanie karne o sporządzenie opinii do instytucji naukowej, badawczej bądź specjalistycznej, to nie ma definicji tych podmiotów oraz nie uregulowano zasad sporządzania ekspertyzy. Jednocześnie zaś zwiększa się liczba podmiotów prywatnych nie podlegających żadnej weryfikacji ani wymaganiom, które oferują swoje usługi w zakresie przygotowywania ekspertyz.

Przewiduje się zatem wprowadzenie przepisów kształtujących dwie kategorie podmiotów innych niż osoby fizyczne, władnych wydawać opinie na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Pierwsza z nich będzie obejmować indywidualnie określone instytucje, takie jak Instytut Ekspertyz Sądowych im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie oraz podmioty wskazane zbiorczo – m.in. zakłady medycyny sądowej, policyjne laboratoria kryminalistyczne, instytuty badawcze. Podmioty te byłyby uprawnione do sporządzania ekspertyz bez konieczności ubiegania się o wpis na listę.

Drugą kategorię będą stanowić jednostki organizacyjne działające w dowolnej formie – osoby prawne bądź jednostki nieposiadające osobowości prawnej

–   względem których zostaną ustanowione wymogi warunkujące wpis na listę instytucji uprawnionych do opiniowania. Jako niezbędne minimalne wymogi wprowadzone zostaną posiadanie odpowiedniego potencjału kadrowego, w tym zatrudnianie (bądź pozostawanie w innym stosunku prawnym, np. zlecenia) osób spełniających kryteria pozwalające na ubieganie się o uzyskanie statusu biegłego sądowego w dziedzinie, w której zamierza opiniować instytucja, a także posiadanie,

o  ile to konieczne, właściwego zaplecza technicznego do wykonywania czynności związanych z przygotowywaniem ekspertyz. Spełnienie wskazanych kryteriów podlegałoby weryfikacji w toku ustanawiania instytucji specjalistycznej, analogicznie jak w przypadku kandydatów na biegłych sądowych – osób fizycznych. Prezes sądu okręgowego byłby dodatkowo władny powołać komisję (bądź indywidualnego eksperta) do oceny spełniania warunków organizacyjno-technicznych przez instytucję ubiegającą się o ustanowienie. Rola komisji (eksperta) polegałaby m.in. na wydawaniu opinii w przedmiocie zaplecza organizacyjno – technicznego instytucji, na podstawie przedłożonych przez nią dokumentów bądź przeprowadzonych oględzin.

Ubieganie się przez instytucję specjalistyczną o ustanowienie na kolejną kadencję wiązałoby się z koniecznością zasięgnięcia przez prezesa sądu okręgowego informacji na temat sposobu wywiązywania się przez instytucję ze zleconych jej zadań w toku dotychczasowej kadencji.

Dodatkowo, podobnie jak w przypadku biegłych – osób fizycznych, prezes sądu okręgowego byłby uprawniony do zawieszenia uprawnienia instytucji do wydawania opinii lub pozbawienia jej statusu instytucji specjalistycznej – w przypadku wystąpienia przesłanek takich jak likwidacja, instytucji, utrata warunków organizacyjno-technicznych czy utrata wymaganych kwalifikacji przez osobę spełniającą kryteria ustanowione względem biegłych współpracującą z instytucją.

Kolejną płaszczyzną przewidywanej regulacji jest problematyka finansowa związana z przygotowywaniem opinii. Składają się na nią przede wszystkim zasady wynagradzania biegłych, jak również regulacje dotyczące zwrotu kosztów materiałów zużytych w celu sporządzenia ekspertyzy, ewentualnego ryczałtu z tytułu innych wydatków o trudno policzalnej wartości, uczestnictwa w czynnościach dowodowych, dojazdów, diet.

Szczegółowa analiza projektowanych rozwiązań dotyczących samych wynagrodzeń została przedstawiona w pkt, Vil iit. b poświęconym projektom aktów wykonawczych do projektu ustawy. Jakkolwiek mają one istotne znaczenie dla prawidłowego opiniowania, ich charakter oraz potencjalna potrzeba dokonywania w przyszłości zmian związanych . z przemianami gospodarczymi uzasadniają przekazanie tych uregulowań, dotyczących problematyki finansowej, do rozporządzenia.

W samej ustawie zostaną natomiast określone ogólne zasady przyznawania i ustalania wynagrodzenia, a także zostanie zagwarantowane biegłym

i      instytucjom specjalistycznym zwrotu udokumentowanych kosztów zużytych materiałów oraz ryczałtowej należności z tytułu innych kosztów związanych ze sporządzeniem opinii, której maksymalna wysokość zostanie określona przez procentowe odniesienie do wynagrodzenia przyznanego za sporządzoną opinię.

Biegłemu sądowemu winno nadto przysługiwać prawo do zwrotu kosztów przejazdu, a wykonującemu czynności poza miejscem zamieszkania, prawo do zwrotu kosztów noclegów i diety na zasadach określonych w przepisach o wysokości oraz warunkach ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

Kolejno, za udział w czynności dowodowej na wezwanie sądu, prokuratury lub organu prowadzącego postępowanie karne biegłemu sądowemu będzie przysługiwać wynagrodzenie według stawki wynagrodzenia za godzinę pracy, z uwzględnieniem czasu koniecznej obecności biegłego w sądzie lub w innym miejscu, w którym odbywa się czynność, także w przypadku nieskorzystania z jego usług. Nie przewiduje się natomiast możliwości przyznania wynagrodzenia za czas podróży do sądu lub organu.

Ponadto, w związku z wyłączeniem odpowiedzialności biegłych wobec osób trzecich za opinie sporządzone na zlecenie sądów i organów ścigania, przewiduje się zwolnienie czynności wykonywanych przez osoby fizyczne w charakterze biegłych sądowych z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

b)     upoważnień do wydania aktów wykonawczych, z uwzględnieniem w szczególności określenia organu właściwego do wydania rozporządzenia, zakresu spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytycznych dotyczących jego treści

Przewiduje się przekazanie do uregulowania w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości wysokości oraz szczegółowego sposobu obliczania wynagrodzeń za sporządzenie opinii przez biegłych sądowych oraz instytucje specjalistyczne. Wytyczne winny uwzględniać okoliczności takie jak czas i nakład pracy niezbędne do wydania opinii, stopień złożoności problemu będącego jej przedmiotem, warunki, w których opracowano opinię oraz posiadanie stopnia lub tytułu naukowego albo zawodowego.

Przewiduje się utrzymanie obecnie obowiązującego systemu, polegającego na stosowaniu stawek godzinowych. Byłyby one ustalane na podstawie kwoty bazowej przewidzianej w ustawie budżetowej dla osób objętych mnożnikowym systemem wynagrodzeń – członków korpusu służby cywilnej. Przewidywane podstawowe procentowe wskaźniki kwoty bazowej za godzinę pracy winny uwzględniać w szczególności posiadane przez biegłych stopnie i tytuły naukowe. Dodatkowo niezbędne jest wprowadzenie uprawnienia dla organów powołujących biegłych do podwyższania przyznawanego wynagrodzenia, wyliczanego na podstawie stawek podstawowych, z uwagi na specyfikę przedmiotu opinii, niewielką liczbę osób posiadających wiedzę specjalistyczną w danej dziedzinie, czas zakreślony na jej sporządzenie, warunki opiniowania i podobne czynności.

Wstępnie zakłada się, iż wynagrodzenie biegłych sądowych w stawce podstawowej za godzinę pracy winno wynosić około 25 – 100 zł., w zależności od opisanych kryteriów. Oznacza to zwiększenie wysokości wynagrodzeń od około 10 procent dla najniższej stawki do około 50 procent dla stawki najwyższej.

Niezależnie od powyższego, na wzór obecnych rozwiązań, rozporządzenie winno określać zamknięte przedziały stawek procentowych dla najczęściej wykonywanych, rutynowych i powtarzalnych czynności z zakresu medycyny oraz geodezji i kartografii.

c)      spraw dotyczących odpowiedzialności karnej, z uwzględnieniem w szczególności określenia rodzaju czynu zabronionego przez projektowaną ustawę (przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie albo wykroczenie skarbowe), znamion czynu zabronionego i rodzajów kar, środków karnych lub innych środków o charakterze karnym, a także spraw dotyczących odpowiedzialności karno­administracyjnej

Przewiduje się przepisy ingerujące w kwestie dotyczące odpowiedzialności karnej wprowadzające ochronę przewidzianą w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych w związku z wykonywaniem obowiązków przez biegłego sądowego.

d)     spraw dotyczących wpływu projektowanej ustawy na stosunki powstałe

pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych

Zakres wpływu projektowanej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem dotychczasowych przepisów prawnych zostanie uregulowany poprzez przepisy przejściowe. Do stosunków powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy będą miały zastosowanie, co do zasady, przepisy nowe. Wyjątkiem od powyższej regulacji będą toczące się postępowania • w przedmiocie ustanowienia bądź zwolnienia biegłego z funkcji.

Przewiduje się również przepisy, które utrzymają dotychczasowe kadencje oraz listy biegłych sądowych.

e)      spraw dotyczących przepisów dostosowujących

Przewiduje się przepisy dostosowujące do obowiązujących regulacji dotyczących kosztów sądowych w sprawach cywilnych.

f)       przewidywanego terminu wejścia w życie projektowanej ustawy lub jej poszczególnych przepisów

Przewiduje się, że ustawa winna wejść w życie w IV kwartale 2013 r.

1. Analiza wpływu projektowanej ustawy, w szczególności na:

a) sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego

Nie jest możliwe precyzyjne oszacowanie skutków finansowych projektowanej ustawy.

Wejście w życie ustawy spowoduje wzrost wydatków z budżetu państwa względem ponoszonych obecnie z tytułu ustanawiania biegłych sądowych. Wzrost ten wiązać się będzie z możliwością korzystania przez prezesów sądów okręgowych z nowej instytucji – komisji bądź eksperta opiniujących przygotowanie zawodowe kandydatów na biegłych oraz zaplecze organizacyjno-techniczne instytucji ubiegających się o ustanowienie instytucją specjalistyczną.

Zakłada się, że prezesi sądów okręgowych będą powoływać wymienione komisje (ekspertów) dla sprawdzenia przygotowania zawodowego jedynie części kandydatów na biegłych, wobec konieczności wcześniejszego zasięgnięcia opinii właściwych samorządów bądź innych podmiotów, nie wyższej niż 20 %. Dodatkowo znaczną liczbę kandydatów na biegłych stanowią bowiem osoby, które pełniły już funkcję biegłego, nierzadko przez więcej niż jedną kadencję. Ich kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe zostały zatem zweryfikowane w toku wykonywania czynności. W większości takich sytuacji wystarczające będzie pozyskanie przez prezesa sądu okręgowego informacji na temat sposobu wykonywania obowiązków biegłego w minionych kadencjach. Dodatkowo część kandydatów na biegłych sądowych legitymuje się bardzo dobrze udokumentowanymi kwalifikacjami (egzaminy państwowe, aktualne certyfikaty dopuszczające do wykonywania określonych zawodów) oraz praktyką zawodową, co pozwala zrezygnować z dodatkowego opiniowania przez komisję bądź eksperta.

Mając na uwadze, iż od kilku lat liczba biegłych sądowych wynosi około 15 000 i są oni powoływani na pięcioletnią kadencję, można założyć, iż rocznie ustanawianych będzie około 3000 biegłych (nowych oraz ustanawianych ponownie), spośród których najwyżej 20%, to jest 600 osób, zostanie poddanych procedurze opiniowania przez komisję bądź eksperta.

Kolejno zakłada się, iż ekspert indywidualny zostanie powołany w połowie spraw, zaś w drugiej połowie – komisja składająca się z maksymalnie 3 osób.

Wynagrodzenie każdej z wymienionych osób będzie wynosić 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Wynagrodzenie to, wedle ostatniego komunikatu (dotyczącego drugiego kwartału 2011 r.) wynosiło 3.366,11 zł.

Zatem opierając się na wskazanych wyżej założeniach, koszt wynagrodzeń ekspertów i członków komisji, średniorocznie, powinien szacunkowo wynosić około 605.880 zł. ([300* 3.366,11*15%] + [300*3.366,11815%*3]).

W zakresie instytucji specjalistycznych zakłada się, iż znaczna część z nich (80%) będzie poddawana przez prezesów sądów okręgowych procedurze opiniowania w zakresie warunków techniczno-organizacyjnych. Instytucje z reguły świadczą bowiem usługi związane z wykorzystywaniem różnego rodzaju aparatury

i  sprzętu specjalistycznego, niezbędnych do sporządzania opinii, zasadne zatem jest dokonanie weryfikacji posiadania odpowiednich urządzeń oraz ich jakości.

Zakładając jednocześnie, iż około 100 instytucji rocznie będzie ubiegać się

o    ustanowienie instytucją specjalistyczną, a nadto mając na uwadze zasady wynagradzania ekspertów i członków komisji, analogiczne jak w przypadku biegłych sądowych koszt wynagrodzeń wyniesie około 80.784 zł. ([40*3.366,11*15%] + [40*3.366,11*15%*3]).

Dodatkowo należy uwzględnić możliwość badania przez ekspertów bądź komisje spełniania przez osoby zatrudnione przez instytucję bądź z nią współpracujące posiadania kwalifikacji wymaganych do ustanowienia biegłym. Szacując, iż liczba postępowań w tym zakresie będzie procentowo odpowiadała liczbie postępowań w przypadku biegłych – osób fizycznych (20% kandydatów), a także podobnie rozłożą się proporcje korzystania z usług indywidualnych ekspertów

oraz komisji w maksymalnie trzyosobowym składzie, koszt wynagrodzeń winien wynieść około 20.196 zł ([10*3.366,11*15%] + [10*3.366,11*1

Łączne koszty funkcjonowania ekspertów i komisji przewidywanych w projekcie wyniesie zatem około 706.860 zł.

Kolejno zwiększenie wydatków skarbu państwa wiązać się będzie z projektowanym podwyższeniem wysokości wynagrodzeń biegłych. Wedle danych, jakimi dysponuje Ministerstwo Sprawiedliwości, wysokość wynagrodzeń wypłacanych biegłym (w tym także biegłym – podmiotom instytucjonalnym) w poprzednich latach, ze środków budżetu państwa, kształtowała się następująco:

	2008	2009	2010	2011
część budżetowa 15 „Sądy Powszechne ”	105.849.000	113.526.000	124.239.000	138.306.000
część budżetowa 37„Sprawiedliwość”	105.139.000	103.201.000	22.081.0001‘
RAZEM	210.988.000	216.727.0000	212.563.000

^j dane za I kwarta! – w związku z powstaniem Prokuratury Generalnej. Stąd informacja „razem”

za rok 2010 ma charakter szacunkowy – została przedstawione poprzez zsumowanie danych z

cz. 15 i 4-krotności danych z cz. 37.

Założyć zatem należy, iż wydatki skarbu państwa z tytułu wynagrodzeń biegłych (wobec systematycznego wzrostu w części budżetowej „Sądy powszechne”) wyniosą w roku 2012 ok. 250.000.000 zł. Rozważany wzrost stawek będzie zaś skutkować podwyżką wynagrodzeń w granicach 10%-50% w zależności od kryteriów opisanych w pkt. VII b założeń. Uśredniając zatem wysokość wzrostu płac do 30% – szacunkowy koszt wynikający z planowanych zmian w opisywanym zakresie wyniesie około 75.000.000 zł, w tym w części budżetowej „Sądy Powszechne” około 50.000.000 zł.

Trudno natomiast oszacować skutki zwolnienia biegłych sądowych, będących osobami fizycznymi, z obowiązku uiszczania podatku od towarów i usług od czynności wykonywanych na zlecenie sądów i innych uprawnionych organów. Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje bowiem danymi dotyczącymi liczby

biegłych, będących płatnikami tego podatku (a więc nie korzystających ze zwolnienia podmiotowego, o którym mowa w art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 2004 r.

0  podatku od towarów i usług /Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054/), ani też wysokości wpływów budżetowych z tego tytułu.

Wskazać należy, że wyłączenie spod opodatkowania podatkiem od towarów i usług czynności wykonywanych na zlecenie uprawnionych organów przez osoby fizyczne, wpisane na listy biegłych sądowych, będzie skutkować zmniejszeniem wydatków na wynagrodzenia o wartość tego podatku w przypadkach gdy koszty wynagrodzeń biegłych będzie ponosił skarb państwa. Tym samym projektowane rozwiązanie powinno zapewnić co najmniej częściową rekompensatę uszczerbku w dochodach budżetowych, spowodowanego wyłączeniem z opodatkowania podatkiem VAT wskazanych czynności.

Ponadto należy podkreślić, że wejście w życie projektowanej ustawy powinno, przyczynić się do podniesienia poziomu wydawanych opinii, co w przypadku wielu postępowań pozwoli zastąpić kilka wadliwych ekspertyz jedną prawidłową. W konsekwencji wzrost wydatków związanych z powołaniem komisji eksperckich i zwiększeniem wynagrodzeń biegłych zostanie częściowo zrównoważony oszczędnościami wynikającymi z mniejszej liczby zlecanych ekspertyz.

 

b)     rynek pracy

Projekt ustawy może oddziaływać na rynek pracy przez powstanie podmiotów zajmujących się sporządzaniem, w charakterze instytucji specjalistycznych, ekspertyz na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Skutkiem powyższego może być stworzenie nowych miejsc pracy.

c)     konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw

Projekt ustawy może oddziaływać na konkurencyjność gospodarki przedsiębiorczość przez stworzenie zapotrzebowania na usługi polegające na sporządzaniu ekspertyz na potrzeby wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. Ponadto przewiduje się, że projekt – przez wpływ na przyśpieszenie postępowań sądowych – przyczyni się do ułatwienia funkcjonowania przedsiębiorstw.

 

d)  sytuację i rozwój regionalny

Projekt ustawy nie będzie oddziaływał na sytuację i rozwój regionalny.

1. Wyniki przeprowadzonych konsultacji, w szczególności, jeżeli obowiązek zasięgnięcia takich opinii wynika z obowiązujących przepisów.

Zostaną przedstawione po przeprowadzeniu konsultacji.

1. Informacja o zgłoszeniach podmiotów zainteresowanych pracami nad projektem założeń do projektu ustawy w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa.

Zainteresowanie pracami nad projektem założeń do projektu ustawy w trybie przepisów o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa zgłosiła Kancelaria Doradcza Solski i Partnerzy sp. z o. o. z siedzibą w Poznaniu, jednak po wezwaniu do usunięcia braków formalnych w zgłoszeniu, nie ustosunkowała się do wezwania.

Cel:

Przygotowanie kompleksowej regulacji prawnej dotyczącej statusu biegłych sądowych, zasad ich powoływania, odwoływania oraz nadzoru, a także instytucji specjalistycznych uprawnionych do wydawania opinii – w formie ustawy, która zastąpi obowiązujące obecnie akty prawne regulujące tę dziedzinę spraw.

Założenia szczegółowe:

– Stworzenie mechanizmów pozwalających na rzetelny nabór biegłych sądowych i zwiększenie zakresu nadzoru nad  nimi.

– Zwiększenie wymagań wobec biegłych sądowych oraz kandydatów na biegłych sądowych.

-Uregulowanie zasad funkcjonowania instytucji specjalistycznych, uprawnionych do wydawania opinii.

– Zapewnienie swobodnego, powszechnego dostępu do list biegłych sądowych prowadzonych wedle jednolitego w skali kraju wzoru.

– Kompleksowe unormowanie zasad wynagradzania biegłych sądowych.

 

I.   Stworzenie mechanizmów pozwalających na rzetelny nabór biegłych sądowych
oraz zwiększenie zakresu nadzoru nad nimi.

 

1. Utrzymanie obecnie obowiązującej procedury powoływania biegłych sądowych przez prezesów sądów okręgowych oraz wydawania przez nich innych aktów administracyjnych dotyczących biegłych sądowych w pierwszej instancji.
2. Ustanowienie Ministra Sprawiedliwości organem wyższego stopnia w sprawach dotyczących biegłych sądowych.
3. Utrzymanie zasady powoływania biegłych sądowych na czas określony, z możliwością kolejnego ustanowienia po upływie kadencji.
4. Wprowadzenie przesłanek warunkujących uzyskanie wpisu na listę biegłych sądowych, obejmujących co najmniej:

– posiadanie obywatelstwa polskiego lub obywatelstwa jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej,

– znajomość języka polskiego,

– zdolność, ze względu na stan zdrowia, do wykonywania funkcji biegłego,

– posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych,

– korzystanie z pełni praw publicznych,

– niekaralność za przestępstwo (rozważenia w toku prac nad ustawą wymagać będzie kwestia tego, czy wymogiem ustawowym będzie niekaralność za każde przestępstwo, czy też wyłącznie przestępstwo umyślne, ścigane
z oskarżenia publicznego),

– posiadanie nieposzlakowanej opinii (której weryfikacja będzie następowała
w toku wywiadu policyjnego),

– posiadanie wiedzy, kwalifikacji oraz uprawnień wymaganych do wykonywania zawodu w dziedzinie, w której osoba ubiega się o ustanowienie biegłym sądowym,

– brak orzeczonego zakazu wykonywania zawodu w dziedzinie, w której osoba ubiega się o ustanowienie biegłym sądowym.

1.  Rozważenie zasadności stworzenia podstaw prawnych do powoływania komisji
   z udziałem ekspertów z danej dziedziny, uprawnionych do opiniowania przygotowania zawodowego kandydata na biegłego. Komisje takie mogłyby być powoływane dla jednego bądź kilku sądów okręgowych, składać się z uznanych specjalistów z dziedziny będącej przedmiotem specjalności opiniowanego biegłego i działać pod przewodnictwem przedstawiciela wymiaru sprawiedliwości
   (np. prezesa sądu albo wyznaczonego sędziego).
2. Badanie spełnienia warunków wskazanych w punkcie I.4 będzie dokonywane przez właściwego prezesa sądu okręgowego, w toku postępowania administracyjnego – na podstawie przedłożonych przez kandydata dokumentów oraz na podstawie dokumentów uzyskanych od pracodawców, organizacji zawodowych, bądź innych podmiotów korzystających z pracy kandydata albo których jest członkiem.

Spełnienie wskazanych warunków oraz ewentualne pozytywne zaopiniowanie przygotowania zawodowego kandydata przez komisję, o której mowa w punkcie I.5 będzie stanowiło podstawę do wydania decyzji administracyjnej o powołaniu biegłego sądowego.

Wpisanie biegłego sądowego na listę będzie uzależnione od uzyskania decyzji administracyjnej o powołaniu oraz złożenia, przed właściwym prezesem sądu okręgowego, ślubowania sumiennego i bezstronnego wykonywania powierzonych obowiązków oraz kierowania się zasadami uczciwości i etyki zawodowej.

1. Określenie przypadków obligujących prezesa właściwego sądu okręgowego do odwołania biegłego sądowego z funkcji, obejmujących co najmniej: utratę którejkolwiek z przesłanek wskazanych w punkcie I.4, dopuszczenie się rażących uchybień w realizacji obowiązków powierzonych przez uprawniony organ.

Określenie okoliczności  uprawniających prezesa właściwego sądu okręgowego do odwołania biegłego sądowego z funkcji, obejmujących co najmniej prawomocne skazanie za nieumyślne przestępstwo lub nieumyślne przestępstwo skarbowe.

1. Wprowadzenie nowej instytucji – zawieszenia prawa do wykonywania obowiązków biegłego sądowego. Przesłankami obligującymi do zastosowania tego środka winno być prowadzenie przeciw biegłemu sądowemu postępowania
   o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego albo umyślne przestępstwo skarbowe.

Przesłankami uprawniającymi do zawieszenia biegłego w czynnościach winno być, w szczególności: prowadzenie przeciw  biegłemu postępowania o nieumyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub nieumyślne przestępstwo skarbowe, prowadzenie wobec biegłego postępowania dyscyplinarnego bądź postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, mogące skutkować odebraniem uprawnień do wykonywania zawodu bądź czynności w dziedzinie,
w której biegły został ustanowiony, jak również wszczęcie i prowadzenie postępowania administracyjnego w przedmiocie zwolnienia z funkcji biegłego.

1. Zobowiązanie organów, na rzecz których biegły wykonuje zlecone czynności, do informowania właściwego prezesa sądu okręgowego o rażących uchybieniach
   w realizacji obowiązków przez biegłego sądowego.

10. Zobowiązanie biegłych sądowych do prowadzenia repertoriów zawierających podstawowe informacje na temat wydawanych opinii – oznaczenie sądu, oznaczenie sprawy, datę postanowienia o powołaniu, datę złożenia opinii, informacje o wezwaniach na posiedzenia, informacje o przyznanych wynagrodzeniach – oraz do ich przechowywania wraz z odpisami opinii przez określony czas – co najmniej równy czasowi trwania kadencji.

 

 II. Zwiększenie wymagań wobec kandydatów na biegłych sądowych oraz biegłych sądowych.

 

1. Podniesienie wymagań stawianych kandydatom na biegłych sądowych, w szczególności w zakresie posiadanej wiedzy, kwalifikacji, doświadczenia zawodowego, weryfikowanych w trybie wskazanym w punkcie I.4 – I.5.
2. Wprowadzenie regulacji jednoznacznie zobowiązującej biegłych do stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych w trakcie kadencji, co podlegałoby weryfikacji w toku postępowania o powołanie na kolejną kadencję.

 

III. Uregulowanie zasad funkcjonowania instytucji specjalistycznych, uprawnionych do wydawania opinii.

 

1. Utworzenie list instytucji uprawionych do wydawania opinii, prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych właściwych ze względu na siedzibę instytucji.
2. Ustanowienie kryteriów uprawniających instytucje do ubiegania się o wpis na listę, obejmujących w szczególności zatrudnienie co najmniej jednej osoby wpisanej na listę biegłych sądowych w zakresie, w którym instytucja ubiega się o wpis, poddanie się  przez instytucję specjalistycznej weryfikacji mającej na celu zbadanie, czy posiadane zaplecze organizacyjno – techniczne oraz stan kadrowy dają gwarancję prawidłowego wykonywania powierzonych obowiązków.
3. Zwolnienie z konieczności uzyskania wpisu na listę instytucji specjalistycznych zakładów opieki zdrowotnej oraz jednostek naukowych, w rozumieniu przepisów
   o zasadach finansowania nauki (tj. podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni w rozumieniu statutów tych uczelni, placówek naukowych Polskiej Akademii Nauk, jednostek badawczo-rozwojowych, międzynarodowych instytutów naukowych utworzonych na podstawie odrębnych przepisów,  jednostek organizacyjnych posiadających status jednostki badawczo-rozwojowej, Polskiej Akademii Umiejętności, innych jednostek organizacyjnych, posiadających osobowość prawną i siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsiębiorców posiadających status centrum badawczo-rozwojowego nadawany na podstawie przepisów o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej).
4. Określenie zasad wynagradzania instytucji specjalistycznych za wykonanie opinii, zgodnie ze stawkami w niej stosowanymi.

 

IV. Zapewnienie swobodnego, powszechnego dostępu do list biegłych sądowych, prowadzonych wedle jednolitego w skali kraju wzoru.

           

1. Utrzymanie zasady prowadzenia list biegłych sądowych, obejmujących biegłych ustanowionych przy określonym sądzie okręgowym, przez prezesów tych sądów.
2. Wprowadzenie ogólnodostępnej, prowadzonej w systemie elektronicznym
   i administrowanej przez Ministra Sprawiedliwości listy biegłych sądowych
   z obszaru całego kraju (a także listy instytucji specjalistycznych), aktualizowanej w oparciu o informacje przekazywane na bieżąco przez prezesów sądów okręgowych.
3. Wprowadzenie jednolitego w skali kraju wzoru listy biegłych sądowych, obejmującej w szczególności imię, nazwisko, adres do korespondencji, numer telefonu, datę ustanowienia, datę upływu kadencji oraz zakres ustanowienia każdego biegłego.  Wprowadzenie ujednoliconego nazewnictwa poszczególnych dziedzin i specjalności biegłych.

 

 

 

V. Kompleksowe unormowanie zasad wynagradzania biegłych sądowych.

           

1. Uregulowanie w sposób wyczerpujący zasad wynagradzania biegłych. Wynagrodzenie będzie przysługiwało za wykonanie czynności przygotowawczych do badania, wykonanie badania oraz opracowanie opinii – z uwzględnieniem takich okoliczności, jak: nakład pracy, stopień skomplikowania zagadnienia przekazanego do zaopiniowania, a także poziom wiedzy i specjalizacja biegłego.

Dodatkowo, obok wynagrodzenia biegłemu będzie przysługiwał zwrot kosztów materiałów zużytych do przeprowadzenia badania i sporządzenia opinii, zwrot wydatków niezbędnych do przeprowadzenia badania i sporządzenia opinii a także zwrot kosztów związanych z podróżą i zakwaterowaniem, jeżeli wynikają one
z konieczności wykonywania czynności biegłego poza miejscem zamieszkania.

1. Ustanowienie specjalnych zasad wynagradzania biegłych podejmujących się przygotowania opinii w szczególnych okolicznościach.
2. Zasady wynagradzania biegłych muszą nadto zostać zharmonizowane
   z regulacjami prawa podatkowego, celem usunięcia wszelkich wątpliwości dotyczących opodatkowana uzyskiwanych należności.

Uzasadnienie

W obowiązującym aktualnie stanie prawnym oraz przy uwzględnieniu okoliczności faktycznych dotyczących funkcjonowania biegłych sądowych, uzasadnione jest przygotowanie projektu aktu prawnego, który w sposób spójny
i kompleksowy normowałby sprawy dotyczące: powoływania biegłych sądowych, zwalniania ich z funkcji, zakresu i form nadzoru nad wykonywaniem przez nich zleconych obowiązków, doskonalenia zawodowego oraz wynagradzania, a także funkcjonowania instytucji specjalistycznych uprawnionych do wydawania opinii. Najwłaściwszą formą dla aktu prawnego regulującego powyższe kwestie jest ustawa. Wynika to z potrzeby odrębnego, kompleksowego unormowania materii, nie mającej charakteru techniczno – organizacyjnego, lecz stanowiącej dziedzinę samodzielną i istotną z punktu widzenia prawidłowości funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

Regulacje dotyczące organizacji biegłych sądowych zawarte są
w art. 157 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych
(Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.), który w § 1 zobowiązuje prezesów sądów okręgowych do ustanawiania biegłych sądowych i prowadzenia ich list. Wydane na podstawie art. 157 § 2 powołanej ustawy rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133), stanowi podstawowy akt prawny dotyczący organizacji biegłych sądowych. Kwestie związane z należnościami biegłych uregulowane są w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.) oraz                       w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46,  poz. 254, z późn. zm.) a nadto w dekrecie z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, z późn. zm.), zaś zagadnienie funkcjonowania biegłych z zakresu uzależnienia od alkoholu reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych  w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883).

Dodatkowo przepisy proceduralne poszczególnych gałęzi prawa (zawarte w Kodeksie postępowania cywilnego oraz w Kodeksie postępowania karnego) regulują kwestie związane z przeprowadzaniem dowodu z opinii biegłego na potrzeby konkretnego postępowania, kształtując również, w pewnym zakresie, procesowe obowiązki biegłych.

Tym samym należy wskazać, że dziedzina spraw, jaką stanowi funkcjonowanie
i organizacja biegłych sądowych, normowana jest w wielu aktach prawnych o różnej pozycji w hierarchii źródeł prawa, co wpływa negatywnie na przejrzystość i spójność zawartych w nich norm.

Ponadto wypada zaznaczyć, iż wskazane wyżej ustawy i rozporządzenia nie regulują w sposób wyczerpujący problematyki związanej z  biegłymi sądowymi, jak również wydają się być niewystarczające dla zapewnienia należytej jakości czynności wykonywanych przez biegłych na zlecenie właściwych organów.

 

            Szczegółowe założenia projektu ustawy nakierowane są przede wszystkim na zwiększenie profesjonalizmu biegłych sądowych w celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego oraz usprawnienia funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

Zawarte w założeniach projektu ustawy propozycje są m.in. wynikiem zrealizowania przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektu Twinning Light Project „Strenghtening the Polish Justice System”, w ramach którego  przeprowadzona została analiza porównawcza przepisów dotyczących biegłych w niektórych krajach europejskich. Produktem końcowym tej współpracy jest raport „Wsparcie polskiego wymiaru sprawiedliwości. Biegły sądowy. Analiza porównawcza systemów prawnych: polskiego, austriackiego, brytyjskiego, francuskiego i hiszpańskiego”. Wiadomości pozyskane w toku tego programu stanowią cenne źródło informacji i wskazówek dotyczących statusu biegłych i zasad ich funkcjonowania w innych systemach prawnych, pomocnych w konstruowaniu rozwiązań adekwatnych dla polskiego systemu prawnego.

Ponadto, proponowane założenia projektu ustawy uwzględniają zasadnicze wnioski i uwagi zgłoszone w toku prac legislacyjnych nad przygotowanym przez poprzedni Rząd projektem ustawy o biegłych w postępowaniu sądowym oraz innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw (druk sejmowy V kadencji nr 1286).

Zakłada się zachowanie obecnie obowiązujących zasad powoływania biegłych sądowych przez prezesa sądu okręgowego oraz wydawania przez niego innych aktów administracyjnych dotyczących biegłych sądowych w pierwszej instancji. Prezes sądu okręgowego będzie dokonywał, w toku postępowania administracyjnego, badania spełniania przez kandydata na biegłego przesłanek wskazanych w ustawie, na podstawie przedłożonych przez zainteresowanego dokumentów oraz na podstawie informacji pozyskanych od podmiotów zatrudniających albo współpracujących z kandydatem,
a także rozpatrywał ewentualną opinię o przygotowaniu zawodowym kandydata, wystawioną przez komisję z udziałem ekspertów.

Organem wyższego stopnia w stosunku do prezesów sądów okręgowych będzie Minister Sprawiedliwości. Rozmiar terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz obecna liczba biegłych sądowych ustanowionych na terenie kraju uzasadniają  funkcjonowanie zdecentralizowanej struktury naboru biegłych sądowych.

Doprecyzowanie oraz zwiększenie rygoryzmu procedury naboru kandydatów na biegłych sądowych, względem obecnie obowiązujących rozwiązań, podyktowane jest potrzebą dopuszczenia do pełnienia tej funkcji jedynie osób o najwyższych kwalifikacjach  moralno – etycznych oraz wiedzy i doświadczeniu zawodowym w poszczególnych zakresach specjalności. Ewentualne wprowadzenie procedury merytorycznego badania kompetencji kandydata na biegłego przez komisję z udziałem ekspertów będzie miało na celu wyeliminowanie sytuacji, w której ocena posiadania wiadomości specjalnych
i zawodowego doświadczenia takiej osoby byłaby dokonywana wyłącznie przez pryzmat przedłożonych przez nią dokumentów potwierdzających wykształcenie oraz zaświadczeń wystawianych przez pracodawcę, organizację zawodową czy też inną jednostkę organizacyjną, która może nie być w pełni obiektywna w ocenie swego pracownika bądź członka.

Określenie przesłanek obligujących oraz uprawniających prezesa sądu okręgowego do zwolnienia biegłego z funkcji stanowić będzie skuteczny mechanizm wykluczania z grona biegłych osób nie dających rękojmi należytego wykonywania powierzonych obowiązków. Jednocześnie, wprowadzenie instytucji zawieszenia w prawach do wykonywania funkcji biegłego, jako środka o mniej rygorystycznym i czasowym charakterze, umożliwi odsunięcie danej osoby na czas oznaczony (np. do czasu zakończenia postępowania uzasadniającego zawieszenie) od możliwości przygotowywania opinii w przypadkach wskazanych w ustawie.

Zobowiązanie wszystkich organów korzystających z pomocy biegłych do informowania właściwego prezesa sądu o rażących uchybieniach w wykonywaniu zleconych obowiązków umożliwi prezesowi stosowną reakcję na sygnalizowane uchybienia, w krótkim czasie od ich zaistnienia.

Podniesienie wymagań stawianych kandydatom na biegłych sądowych,
w połączeniu z opisaną wyżej możliwością weryfikacji ich kompetencji przez komisję, winno przyczynić się do zapewnienia wysokiego poziomu opinii przygotowywanych na potrzeby organów wymiaru sprawiedliwości, których treść ma bardzo istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Zaufanie do efektów pracy biegłych oraz wynikająca z niego odpowiedzialność autorów opinii, muszą być gwarantowane najwyższymi kwalifikacjami kandydatów, wspartymi doświadczeniem zawodowym w dziedzinie, w której ubiegają się oni o ustanowienie biegłym.

Pojawiająca się na rynku coraz większa liczba przedsiębiorców oferujących usługi w zakresie przygotowywania opinii na potrzeby wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania, wymaga wprowadzenia przepisów pozwalających na dokonanie ich weryfikacji
i oceny jakości świadczonych przez nich usług. Stąd niezbędne jest utworzenie listy instytucji, innych aniżeli zakłady opieki zdrowotnej oraz jednostki naukowe, na którą wpis, warunkowany spełnieniem określonych w ustawie przesłanek, dawałby uprawnienia do sporządzania opinii na rzecz sądów i prokuratury, stanowiąc jednocześnie potwierdzenie wysokiego standardu świadczonych usług.

Występujące obecnie problemy z udostępnianiem przez prezesów sądów okręgowych prowadzonych przez nich list biegłych sądowych wymagają usunięcia na drodze stosownych regulacji ustawowych. Mając na uwadze ograniczenia
w udostępnianiu danych osobowych, wynikające z ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.) niezbędne jest wskazanie wprost w ustawie, publicznego charakteru informacji znajdujących się na listach. Celem zagwarantowania powszechnego dostępu do danych dotyczących biegłych, obok obowiązku ich udostępniania w każdym sądzie (w zakresie obejmującym dane biegłych ustanowionych przy właściwym miejscowo sądzie okręgowym), zasadne jest utworzenie elektronicznego, ogólnie dostępnego w sieci internetowej, rejestru administrowanego przez Ministra Sprawiedliwości, zawierającego informacje pochodzące z list prowadzonych przez wszystkich prezesów sądów okręgowych. Analogiczne rozwiązanie odnosić się będzie do listy instytucji uprawnionych do wydawania opinii.

Niezbędne jest przy tym wprowadzenie jednolitego dla wszystkich sądów prowadzących listy biegłych, wykazu dziedzin i specjalności, w celu umożliwienia łatwego korzystania z list oraz porównywania danych w nich zawartych.

Należy wskazać, iż proponowane rozwiązania dotyczące prowadzenia
i udostępniania listy biegłych sądowych nie mają na celu wyłączenia możliwości powoływania przez sądy tzw. biegłych „ad hoc”, spoza list prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych.

Regulacje dotyczące zasad wynagradzania biegłych mają na celu precyzyjne ustalenie sposobu obliczania należności za sporządzoną opinię, przy uwzględnieniu takich okoliczności jak wiedza, doświadczenie zawodowe, posiadane stopnie i tytuły naukowe, nakład pracy niezbędny do sporządzenia ekspertyzy, a także warunki, okoliczności czy też termin jej przygotowania. Szczególne zasady zwiększania wynagrodzenia ponad standardową, wskazaną ustawą wysokość, np. w przypadku zakreślenia wyjątkowo krótkiego terminu sporządzenia opinii, mają na celu zagwarantowanie możliwości sprawnego prowadzenia postępowań, także w wyjątkowych okolicznościach faktycznych, wymagających stosowania nieszablonowych rozwiązań.

 

Wyniki przeprowadzonych konsultacji społecznych

 

Projekt Założeń do projektu ustawy o biegłych sądowych został poddany konsultacjom z Sądem Najwyższym, Krajową Radą Sądownictwa, Naczelną Radą Adwokacką, Krajową Radą Radców Prawnych oraz sądami i prokuraturami apelacyjnymi i okręgowymi.

W ramach konsultacji projekt Założeń został również przekazany do zaopiniowania Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”, Stowarzyszeniu Prokuratorów RP, a także stowarzyszeniom zrzeszającymi biegłych i rzeczoznawców różnych specjalności – Instytutowi Ekspertyz Sądowych, Krajowej Radzie Rewidentów, Naczelnej Radzie Lekarskiej, Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych, Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Techniki Samochodowej i Ruchu Drogowego, Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Ekonomicznych, Stowarzyszeniu Psychologów Sądowych w Polsce, Polskiemu Związkowi Motorowemu, Sekcji Psychiatrii Sądowej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Polskiemu Towarzystwu Psychologicznemu, Polskiemu Towarzystwu Medycyny Sądowej i Kryminologii, Polskiemu Towarzystwu Kryminalistycznemu, Polskiemu Stowarzyszeniu Biegłych Sądowych ds. Wypadków Drogowych oraz Polskiemu Stowarzyszeniu Biegłych w Dziedzinie Wycen Przedsiębiorstw.

Nie można podzielić poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy, iż przygotowane założenia do projektu przyszłej ustawy nie wiodą do wprowadzenia takich rozwiązań prawnych, jakie pozwalałyby prokuraturze i sądom na sprawne prowadzenie właściwych im postępowań z udziałem biegłych, których kwalifikacje nie budzą istotnych wątpliwości. Wskazane w uzasadnieniu Założeń procedury naboru kandydatów na biegłych sądowych podyktowane są potrzebą dopuszczenia do pełnienia tej funkcji jedynie osób o najwyższych kwalifikacjach i wiedzy w poszczególnych zakresach specjalności.

W pozostałych przedstawionych opiniach proponowane w Założeniach zmiany uznano za celowe i prawidłowe.

Zgłoszone uwagi w większości dotyczyły zagadnień szczegółowych, takich jak określenie przesłanek powołania, odwołania czy zawieszenia biegłego, sposobu powoływania i składu komisji do spraw weryfikacji kompetencji kandydatów na biegłych, metodologii wyliczania stawek wynagrodzeń dla biegłych. Dodatkowo szereg podmiotów przedstawiło nowe propozycje dotyczące sposobu uregulowania zasad funkcjonowania biegłych sądowych, nie ujęte dotychczas w Założeniach ze względu na ich ramowy charakter, a dotyczące: określenia minimalnego wieku uprawniającego do ubiegania się o ustanowienie biegłym sądowym, wprowadzenia instytucji anonimizacji opinii biegłych, wprowadzenia obowiązkowych szkoleń biegłych z zakresu ich obowiązków procesowych czy też przyznania biegłym statusu funkcjonariusza publicznego. Powołane zagadnienia będą przedmiotem analizy na etapie przygotowywania projektu ustawy. W obecnej chwili, z uwagi na ogólny charakter Założeń oraz bardzo szczegółowy zakres zgłaszanych uwag, brak jest możliwości ich uwzględnienia.

Uwzględniono uwagę zgłoszoną przez Sąd Najwyższy a dotyczącą stosowania właściwej terminologii na gruncie prawa administracyjnego, iż Minister Sprawiedliwości stanowić będzie organ wyższego stopnia w stosunku do prezesów sądów okręgowych, w zakresie dotyczącym aktów administracyjnych wydawanych w sprawach biegłych sądowych, w miejsce dotychczasowego określenia Ministra Sprawiedliwości mianem organu odwoławczego.

W związku ze zgłaszanymi w opiniach wątpliwościami podkreślono fakultatywność wprowadzenia do projektu ustawy instytucji komisji z udziałem ekspertów z określonej dziedziny, których zadaniem byłoby opiniowanie przygotowania zawodowego kandydata do pełnienia funkcji biegłego.

W uzasadnieniu dodano akapit wskazujący, iż fakt ujednolicenia wzorów list biegłych sądowych oraz ich udostępniania w ramach centralnego rejestru administrowanego przez Ministra Sprawiedliwości, nie spowoduje wyłączenia możliwości powoływania, przez uprawnione organy, biegłych spoza list, czyli tzw. biegłych „ad hoc” – z uwagi na sygnalizowane w tym zakresie wątpliwości.

Cel:

Przygotowanie kompleksowej regulacji prawnej dotyczącej statusu biegłych sądowych, zasad ich powoływania, odwoływania oraz nadzoru, a także instytucji specjalistycznych uprawnionych do wydawania opinii – w formie ustawy, która zastąpi obowiązujące obecnie akty prawne regulujące tę dziedzinę spraw. więcej …

Kandydaci do zespołu prac nad ustawą o biegłych

mgr inż. Adam Reza – 27.6%

dr med. Jerzy Pobocha – 26.5%

inż. Jerzy Chomont – 10.2%

prof. dr hab. Tadeusz Widła – 7.7%

prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski – 6.6%

prof. dr hab. Maria Beisert – 4.6%

dr Małgorzata Toeplitz – Winiewska – 4.6%

mgr Krzysztof Grabowski – 4.1%

dr inż. Piotr Fundowicz – 2.6%

mgr Magdalena Jabłońska – 2%

dr Ryszard Szozda – 1.5%

mgr inż. Konrad Troll – 1%

dr Stanisław Dyl – 0.5%

mgr psych. Krzysztof Korona – 0.5%